ondergang v.d. mens - economie - slot

Wat economen ons willen doen geloven is dat de schommelingen in waarde ons luxe leventje garanderen, maar in feite is net het omgekeerde aan de hand. Wij, de mens, hebben materie tot de hoogste standaard verheven, er een noodzaak van gemaakt om te kunnen en willen leven. Zonder huis, auto, de TV, computer enz. zijn wij arm, terwijl voedsel en water, tenminste in de welvaartswereld, inmiddels tot een vanzelfsprekendheid zijn geworden.

Het probleem voor de mensheid is de aanname dat het zo hoort. Zodra twee of drie generaties in een zeker comfort hun leven volbrengen, nemen wij dat als vaststaand aan, terwijl het nieuws dagelijks laat zien dat dit zomaar kan veranderen.

Hoogconjunctuur is doorheen de geschiedenis altijd tijdelijk geweest, juist omdat de mens steeds weer van zijn eigen beperkte zicht uitgaat. De aanname maakt zelfverzekerd, met als gevolg dat we niet meer op de keerzijde letten.

Deze hoogconjunctuur heeft inmiddels een groot deel van de planeet in zijn greep, weliswaar zonder dat daar overal alle bevolkingsgroepen deel aan hebben. Hierdoor neemt het risico evenredig toe. Het zou fijn zijn als elk mens onbekommerd en in welvaart zou kunnen leven, alhoewel…, dat zou ook betekenen dat de bevolkingsgroei binnen de kortste keren zou toenemen tot proporties die onze planeet onmogelijk kan dragen. Het maximum ligt rond de 12 miljard, die we volgens huidige berekeningen rond 2070 zullen bereiken. En dan?

Als onze hulpbronnen tegen die tijd niet al uitgeput zijn, ontstaat er een absoluut en onoverbrugbaar tekort. Wat volgt laat zich raden.

Stel je de hongerwinter van 44-45 voor; gooi in die situatie een biefstuk in het midden van de straat, en wacht vervolgens op wat gebeurt. Deze niet ondenkbeeldige schets zal tot een miljardenvoud worden uitgerekt, met als slachtoffers onze kinderen en kleinkinderen. Daarom is het absolute noodzaak om de economie NU te hervormen, met als doel een eerlijker verdeling van de beschikbare middelen. Dat betekent dat de welvaart in de welvaartswereld omlaag moet tot, voor de planeet, draagbare proporties. De zo door neo-liberalen gepropageerde groei, moet stoppen! Als wij deze ommekeer niet zelf in gang zetten, zullen we er uiteindelijk toe worden gedwongen, met alle funeste gevolgen die daaruit voortvloeien…

TV in downtown Maastricht

click pic to enlarge

ondergang v.d. mens - economie - globalisering

Een groot probleem voor de huidige globalisering is het onsamenhangende van de solidariteit. I.p.v. de cohesie te bevorderen worden vooral tegenstellingen aangescherpt, terwijl de afhankelijkheid van samenwerking groeit.

De wereld bevindt zich steeds meer in een onoverzichtelijke onoplosbare puzzel die nogmaals benadrukt dat een omslag in het menselijk denken noodzakelijk is.

Hoe kwetsbaar afspraken over samenwerking zijn, bewees b.v. de uitslag van het onlangs gehouden Brexit referendum, dat vooral een breed gedragen onvrede demonstreerde. Het resultaat betrof voornamelijk de wraak van de burger die meer aanvoelt dan begrijpt dat m.n. op economisch vlak de raderen beginnen te piepen. Niet dat een alleengang van het VK daar iets aan verhelpt. Integendeel! De internationale afhankelijkheid is inmiddels te groot gegroeid om zoiets drastisch als een alleengang zonder kleerscheuren te overleven.

Het is een tendens, ingegeven door de angst voor het onoverzichtelijke. Vergeet niet dat nog geen 70 jaar geleden de menselijke organisatie nog vooral vanuit de dorpskern werd geregeld. Het vergt gewoonweg te veel van het vermogen tot aanpassing om in zulk een korte tijdspanne de omslag te maken naar het globale. Bovendien heeft de mens een tribale achtergrond, met een sterke neiging tot behoud en bescherming van het eigene. Nog altijd is wat van buiten de dorpsgrenzen komt op zijn minst verdacht, waardoor de inmenging van buiten i.d.v.v. regels al helemaal met argwaan wordt bekeken. Daarom wordt internationale regelgeving politiek afgedwongen, en dit om de groei niet te belemmeren bij het aanboren van nieuwe afzetmarkten.

Alles voor de welvaart gaat echter niet op voor de gemiddelde burger, zeker niet wanneer dit gepaard gaat met de afkalving van het welzijn. Dan zegeviert het tribale, met het bekende populisme tot gevolg.

De opkomst van het populisme is een teken aan de wand. Het is de inleiding tot het verlies van het gezond verstand, en ontluikt wanneer de heersende situatie niet langer meer wordt geloofd. Al is de gemiddelde kiezer niet in staat de precieze pijnpunten aan te duiden, hij voelt dat de retoriek gaten vertoont en reageert basaal, gedreven door de angst voor verandering. Diegene die een schuldige voor die angst weet te benoemen is onmiddellijk in het voordeel, en kan rekenen op zijn steun.

De huidige angst wordt gevormd door het verlies van welzijn in de meest brede zin. Niet alleen de haperende economie, of de beperking van voorzieningen, maar vooral ook het veiligheidsaspect dat gelinkt is aan een kleiner wordende wereld dankzij de globalisering.

We zitten midden in een periode van vermenging. Mensen vluchten voor geweld en zijn op de dool, maar mensen vluchten ook voor de honger, voor het kansloze, zich bewust van de oneerlijke verdeling, terwijl zij zelf vaak uit gebieden komen die rijk zijn aan grondstoffen waaraan zijzelf geen deel hebben.

De economische scheefgroei is niet nieuw, maar ligt diep ingebed in de menselijke historie. Nieuw is de globalisering die die geschiedenis schrijnend zichtbaar maakt, met meer onvrede en geweld tot gevolg.

Hoe religieus sommige conflicten ook lijken, ze zijn vooral de erfenis van vaak eeuwenlange uitbuiting en inmenging, zonder rekening te houden met het menselijke tribale gevoel, dat nu een uitweg vindt omdat het inmiddels met gelijke wapens kan strijden. De oplossing is een langdurige, maar gebaseerd op de gelijke verdeling van middelen.

De hypocrisie van de internationale belijdenis is daarom des te schrijnender. Ge-orakel over hoe erg burgers het te verduren hebben onder geweld, staat lijnrecht t.o. de voortgaande uitbuiting rond de verwerving van grondstoffen, die op termijn weer nieuwe slachtoffers tot gevolg heeft, en waarover de gestolen rijkdom dan weer medelijdende conferenties zal beleggen. Het perpetuum-mobile van de menselijke hebzucht, waaraan geen einde lijkt, hoewel dit toch zal moeten om de menselijke soort voor uitsterven te behoeden. En wel om meer dan een reden: niet alleen het uitputten van grondstoffen, en de toenemende honger en dorst, maar ook om de uitdijende cirkel van geweld terug te dringen, hoewel het stoppen daarvan altijd wel een utopie zal blijven.

ondergang van de mens - economie - geld

Crisis is van alle tijden en op zichzelf niets nieuws. Wat echter wel nieuw en tevens alarmerend is, is de hoeveelheid gerelateerd aan ons huidige bestaan. De peiler van het systeem, de monetaire voorziening, dreigde in te storten, en moest worden gered met middelen die werden weggehaald bij de grootste gemene deler. Dit ging massaal ten koste van welzijnsvoorzieningen zoals zorg, educatie en cultuur, maar het moest; zo werd beweerd, om een nog grotere ramp te voorkomen.

Een ramp voor wie? Voor diegenen die traditioneel en in evenredigheid toch al het minste bijdragen aan de algemene pot, al beweren zij natuurlijk het omgekeerde. Want zorgen zij immers niet voor werkgelegenheid en gegarandeerde groei?

Sinds de traditionele medicijnman (de goede niet te na gesproken) die met hocus-pocus en bovennatuurlijke rimram zijn aanhangers koest hield en daarmee vooral zichzelf bevoordeelde, is er niet veel verandert. De huidige noemen zich: captain of industry of CEO. Bovennatuurlijk wijzen zij categorisch af omdat het gemene volk daarin niet meer gelooft. In plaats daarvan werd een nieuw toverwoord bedacht: welvaart! Maar de methoden bleven dezelfde: veel hocus-pocus met woorden, en status, omdat zijzelf van die welvaart het meeste hebben.

Natuurlijk moet je delen, daarover zijn alle partijen het om moverende redenen eens, maar “ik een beetje meer dan jij”, is onveranderlijk blijven bestaan.

Het is je reinste kul om het redden van banken als reden te geven om aan welzijn te tornen. Daarom gaat het immers niet. Welzijn hoeft niet per definitie gefinancierd, maar vereist een andere organisatie dan de neo-liberale humbug van het kapitalisme dat letterlijk alles in een bedrijfsmodel giet om reden van maar een bestaansgrond: het genereren van winst! En precies daar schuilt het venijn.

Winst kun je zelfs maken met helemaal niets. Je hebt er alleen geld voor nodig, een product dat op zichzelf zonder waarde is, en bedacht werd om de waarde van goederen beter en eerlijker (sic!) in te schatten.

Geld is geen natuurlijke grondstof, en toch bestaat er geen levendiger handel dan met dit bedachte product van de hebzuchtige geest. Bovendien is er winst mee te behalen die dividend of rente wordt genoemd. Kan het nog gekker? Ja dat kan, maar het voert te ver om hier alle vormen van speculatie op te sommen.

Natuurlijk is het gemakkelijk om je hele bezit i.d.v.v. papier op zak te kunnen steken, maar het gaat verkeerd wanneer dit een andere en hogere waarde krijgt toebedeeld dan het oorspronkelijke bezit.

Hierop is onze welvaart gebaseerd, en natuurlijk zakt dat kaartenhuis ooit in elkaar; gefundeerd als het is op een reeks afspraken waar m.n. diegenen aan de bron het maximum voor zichzelf uit proberen te halen, waarmee het telkens weer de zwakheden van het monetaire stelsel aan het licht brengt.

Dit middel is al vaak de oorzaak van crisis geweest, maar in het verleden ging het meestal om een plaatselijke malaise. Met de globalisering van de economie merken we ook langzamerhand de gevaren van een mondiale neergang.

Het is niet het middel “geld” dat een gevaar inhoudt, maar wel haar opwaardering naar de status van absolute macht. Dat de rijkste mensen en bedrijven in geld worden uitgedrukt is een ding, maar dat de hoeveelheid steeds meer genereert, simpelweg omdat het er is, is een scheefgroei die nauwelijks nog valt recht te zetten. Rijk wordt automatisch rijker, en omdat het getal beperkt is in haar grootte, houdt dit tevens in dat arm steeds armer wordt.

De boosdoener heet rente, de vanzelfsprekende groei van een middel dat in zichzelf geen feitelijke waarde heeft. “Je kunt geld voor je laten werken”, is het dogma, maar geld doet niks, al doen wij nog zo hard ons best te geloven dat het een plant is die groeit…

ondergang van de mens - economie - politiek

Politiek als zwengel van het economische systeem dat zich vooral om welvaart bekommert, verpakt in een heel dun laagje welzijn, is de formule waar grote groepen zich weliswaar tegen verzetten, maar met verbazend weinig succes. Is het verzet dan niet groot genoeg? Blijkbaar niet volgens de verkiezingsuitslagen in nagenoeg de hele welvaartswereld, die als vanzelfsprekend en vanuit haar materiële positie, globaal de toon zet. Wat doen al die honderdduizenden proteststemmers op de dag dat het erop aankomt? Blijven zij thuis, of laten zij zich uiteindelijk toch weer ringeloren door de zekerheid van de korte termijn? Politieke aardverschuivingen zijn zelden of nooit aan de orde. “Het werk” kan telkens weer worden verder gezet door conservatieve elementen die maar in een ding zijn geïnteresseerd: het materiële behoud van wat we hebben, en liefst de uitbreiding daarvan. 

Het is niet mijn bedoeling de schuld van de aanstormende malaise in politieke schoenen te schuiven; daarvoor hebben wij met ons allen veel te veel boter op ons hoofd, maar politiek is wel de gangmaker van ons systeem, en het is verbazend en verontrustend hoe weinig invloed idealistische of dissidente stemmen binnen dit bolwerk hebben, wanneer je dit afzet tegen de vaak massale opkomst bij protestdemonstraties. 

“Het zal zo’n vaart wel niet lopen”; was in de menselijke geschiedenis al vaak de oorzaak van nauwelijks te overziene ellende. De mens als positieve denker, totdat hij tot zijn afschuw en verontwaardiging met het tegendeel wordt geconfronteerd. Dit lijkt telkens weer als bij verrassing te komen, die, achteraf gezien, ook telkens weer verbazing wekt. Deels is dit de schuld van de politiek, met haar sussende boodschappen om haar beleid te rechtvaardigen. Deels ook de naïviteit van de mens die meer hoopt dan gelooft dat alles zal blijven zoals het is.

Wat dat betreft leren we absoluut niet van ons verleden. Niks is ooit gebleven zoals het was. Integendeel! Het zijn juist de veranderingen die ons van rechtop lopende “apen” tot hier hebben gebracht; en veranderingen worden per definitie niet door conservatieven in gang gezet.

Politiek, in welke vorm ook, gaat vooral over het behoud van het bestaande, omdat verandering een niet te berekenen risico inhoudt voor m.n. de heersende klasse. Verandering kan namelijk in de eerste plaats betekenen dat die klasse haar heerschappij verliest. Diegene die het meest te verliezen heeft is dan ook altijd diegene die het minst de verandering wil, zelfs al ziet hij dat daarmee het algemeen belang het meest is gebaat.

Dat verklaart waarom catastrofes schijnbaar altijd als bij verrassing komen, terwijl het juist achteraf meestal duidelijk is dat ze moesten plaatsvinden.

Daaruit volgt dat de mens vooral een kortzichtig beestje is, dat het gros van de ellende aan zichzelf heeft te wijten.

Politiek is dan ook geen intelligent spel, maar een dat zich vooral laat leiden door belangen die veelal economisch worden gedicteerd. Hoezeer ook verkondigt; het gaat hierbij niet zozeer om de mens als wezen, maar om de mens als getal: het aantal dat de materiële vooruitgang in stand moet houden. Daarin verbergt zich de leugen, en de reden waarom veel kiezers zich telkens weer bedrogen voelen. De beloften lijken ingelost, maar scheren langs het menselijk individu, dat zelfs als groep niet voelt dat er aan hun behoefte is voldaan. De beloften dienen dan ook een belang dat niet algemeen is, maar inherent aan het systeem waarin het individu als wezen geen plaats heeft.

Wij, de mens, zijn onderdelen van het systeem geworden, wat daarom weer verklaart waarom individualisme en eigenbelang steeds meer opgang vinden. Het is een vorm van overleven het ego naar voren te schuiven wanneer de samenhang alleen nog systeem gericht blijkt. “Waarom zou ik mij nog langer gedragen als iedere beslissing van hogerop geen rekening met mij lijkt te houden”; is niet zomaar een klacht, maar een die hout snijdt naar menselijke maatstaf gemeten.

Eneco tour in Vroenhoven & Kanne (B)

click pic to enlarge

The start of the stage in my backyard in Vroenhoven, like every year, after which I walked to Kanne alongside the canal to see the race coming from the bridge, while I had lunch at 't Heukske. Afterwards, like every day, I walked to the hospice in Maastricht to Rita, and took some pics of her neighbor: Jos.