de polariserende zwart-wit piet

Ik ben met een nieuw boek bezig, met als titel: ‘Een analyse van de mens en hoe wij met elkaar en onze omgeving omgaan’. Het is nog in de ontwerp fase, maar deze passage wil ik toch publiceren vanwege de actualiteit.

Dat het huidige wereldtoneel nauwelijks over leiders beschikt bewijst het polariserend taalgebruik, bedoelt om elkaar over en weer vliegen af te vangen. Verkiezingen zijn scheldpartijen, onderhandelingen een bits spelletje monopoly…

Dat polariseren is niet nieuw. Ik herinner mij een ‘filosofische’ opmerking in de vroege jaren 1970 in een frituur in mijn geboortedorp: “Hoezo werklozen?! Stuur ze allemaal maar aan het werk, dan zijn er geen werklozen!”

Eerst lachte ik, tot ik me realiseerde dat dit het wereldbeeld is dat veel mensen willen; simpel, duidelijk en voor alles een rechtlijnige oplossing; een sterke man, zoals ene Duterte op de Filipijnen.

Toch was die tijd nog niet zo lang na de tweede wereldoorlog, de spreker had die, als kind weliswaar, meegemaakt. Het had blijkbaar niets gebracht, het had hem niets geleerd, en ook toen al vroeg ik mij af of er zoiets als hoop is voor de mens.

Maar ook toen al realiseerde ik mij dat besturen veelal op hetzelfde niveau gebeurt. Ik herinner mij tevens een poster uit diezelfde tijd met daarop de tekst: “Gehakt is goed genoeg voor jullie!”, met daarboven de priemende vinger van een politicus. De poster kwam uit het linker kamp, de politicus was uiteraard rechts.

Links vond dit leuk, goed gevonden en het gaf precies de sfeer weer, vonden zij, waarbij zij zich niet realiseerden dat gehakt nog altijd een luxe was in het grootste deel van de wereld, dat vlees überhaupt, in de ogen van hun ouders, nog altijd een luxe artikel was. Beide kampen polariseerden en doen dit nog steeds tot op de dag van vandaag, maar wie niet genuanceerd kan denken heeft niet het recht om zichzelf als leider op te werpen. Alleen al hierdoor zijn veel dilemma’s van nu te verklaren.

Het is opnieuw een bewijs van onintelligentie, en veel mensen zijn niet tot nuance in staat. De vraag is hoe dat komt?

Ervan uitgaand dat iedereen ongeveer evenveel hersencapaciteit heeft meegekregen en dat de ‘domme massa’ niet bestaat (want ook dit is polariseren), moet de grond hiervoor dieper worden gezocht. Ook gemakzucht is te gemakkelijk.

De mens is in de grond een bang wezen. Daar zijn goede redenen voor die alweer tweemiljoen jaar oud zijn. Wij zijn van oorsprong vluchtdieren, zoals de gazelle of het ree. De natuur bood meer gevaren dan voordelen, maar die voordelen waren toch zo groot dat het leven op zichzelf waard was om geleefd te worden, wat niet wegneemt dat gevaar een voortdurend terugkerende status was. Dat maakt voorzichtig en angst was daarvoor de methode om onszelf te beschermen. Het ‘buikgevoel’ was de grote toeverlaat; als het niet goed voelde, deed je het niet, was een van de redenen (wellicht de voornaamste) dat wij er nog zijn, dat wij niet, zoals veel andere soorten, zijn opgepeuzeld en uitgeroeid, maar integendeel, tenslotte uitgroeide tot de grootste uitroeier die deze planeet heeft gekend.

Inmiddels staan we bovenaan de voedselketen en toch vertonen we nog altijd vluchtgedrag, we zijn nog altijd bang, voor van alles en nog wat; bestaand en imaginair.

Angst is nog steeds een belangrijke leidraad en we zijn geneigd op die angst te reageren. Veel mensen hebben hoogtevrees, terwijl je boven op een hoge toren met een borsthoog hek rond het platform werkelijk moeite moet doen om naar beneden te vallen. De meeste spinnen zijn onschadelijk, zeker bij ons, en diegene die bijten brengen hooguit wat ongemak, en toch zijn er mensen die panisch reageren zodra ze er eentje zien.

Alles dat ongekend is of niet geweten roept voorzichtigheid op en daarmee angst, en angst polariseert, het schuwt de nuance, omdat een beetje vertrouwen of zelfs de tijd om jezelf de vraag te stellen of het te vertrouwen is, in het verleden de eigen dood of die van een mede groepslid kon betekenen.

Dat ongecontroleerde, dit buikgevoel, is nog altijd de lijn waarlangs velen reageren. Dat heeft niets met intelligentie te maken hoewel educatie dat gevoel kan temperen.

Door educatie raak je met meer zaken vertrouwd, en dat wat vertrouwd is, roept in de meeste gevallen minder angst op.

Als het zo simpel is dan is angst morgen de wereld uit, dus zo eenvoudig ligt het niet, al helpt voorlichting om meer begrip te creëren.

Polariseren is het benoemen in louter tegenstellingen; zwart - wit. Wat dit betreft is de ‘zwarte piet discussie’ een schoolvoorbeeld; de ene groep wil alleen zwart, en de andere alleen wit (of helemaal niet meer), want zelfs witte pieten met enkele roetvegen in het gezicht zijn er inmiddels te veel aan.

Maar waarom? Tegenstanders beroepen zich op het slavernij verleden, terwijl, om te beginnen, slaven niet alleen gekleurd waren, de Westerse wereld kende ook ‘witte’ slaven. Daarnaast is het de vraag welk symbool zwarte piet vertegenwoordigt. Volgens de overlevering waren deze knechten Moren, een onzin verhaal omdat Moren Islamieten waren die destijds heersten over meer dan de helft van Spanje, en dus al zeker geen knechtje gingen spelen voor een katholieke Goedheiligman. Het hele Sinterklaasverhaal is onzin, maar dat geldt voor meer zogeheten tradities, die bovendien niet helpen om kinderen de nuance bij te brengen.

Deze, en andere tradities, hebben meestal religieuze wortels, die bij ons vooral uit het christendom stammen. Ze zijn dus sowieso verdacht, omdat Geloven altijd een bedoeling hebben met het in het leven roepen van feesten. Er zijn dus veel redenen die voor afschaffing pleiten, maar wat dan?

Moet je de mens ‘het feest’ ontzeggen? Is het niet meer correct om je te verkleden? Kieper dan het grootste deel van het culturele erfgoed maar in de vergeetput, want aan het meeste zit wel een luchtje en daar hoef je zelden lang naar te zoeken.

Er zijn legio ‘foute’ liedjes, schilderijen die niet deugen, opera’s en boeken die apartheid verheerlijken, en zelfs gebouwen die niet zuiver op de graad zijn. Als je daaraan begint doet het de Nazi boekverbranding onmiddellijk verbleken.

Die hele discussie draagt het signatuur van de angst en is daarmee prima voer voor polarisatie. Dat het zelfs politiek op de agenda staat, zegt genoeg. Het illustreert daarmee alweer de onintelligentie van wie ons besturen.

In geval van polarisatie is onderwijzen noodzakelijk. Afschaffen lost niets op. Misstanden verdwijnen niet, maar worden onder het tapijt geveegd.

Met onderwijzen bedoel ik het werkelijke verhaal, zoals dat zich vandaag aan ons openbaart. Zowel de Moor als knecht als de slaaf, met alle kanttekeningen die dit oproept, kan ertoe bijdragen dat het uiteindelijke doel wordt bereikt: het nivelleren van discriminatie in de meest brede vorm.

Dit druist in tegen het gebruik dat jonge kinderen moet doen geloven in een onwaar verhaal, want door het te belichten verraad je natuurlijk de ware aard, de leugen, die lieflijk glimlachend door de voorstanders wordt gekoesterd. “Och, wat leuk; ze geloven nog”.

Natuurlijk geloven ze nog. Het zijn kinderen die erop vertrouwen dat het waar is wat zij zien en horen en daarin heeft het kamp van de tegenstander gelijk; het zet wel degelijk aan tot zwart-wit denken; tot de gekleurde die lager staat dan de witte, tot de gekleurde die zich als een clown gedraagt, de potsenmaker en de belichaming van al dat niet serieus hoeft te worden genomen. Daarom is het belangrijk om kinderen te laten begrijpen dat het hier om een verkleedpartij gaat, waarvan de wortels niet zomaar teruggrijpen op het infantiele plaatje dat hen wordt voorgeschoteld.